Jef Maes: Concertante Ouverture

Als leerling van Karel Candael, neemt Jef Maes (Antwerpen 5/4/1904) een voorname plaats in onder de rij componisten die men wel eens aanduidt als “Antwerpse School”. Door een langjarige activiteit, eerst als altist, later ook als dirigent en pedagoog, heeft Maes een grote vertrouwdheid verworven met het orkest, hetgeen zijn weerslag heeft gevonden in talrijke composities waaronder twee symfonieën, verschillende concerto’s en een opera. Hij was ook mede-oprichter van het orkest “De Philharmonie” in zijn geboortestad.

De Concertante Ouverture is in de beste betekenis van het woord een gelegenheidswerk. Zij werd gecomponeerd op verzoek van “De Philharmonie” van Antwerpen, ter gelegenheid van de 80^ste verjaardag van de heer Marcel Baelde, in leven voorzitter van de eerbiedwaardige Koninklijke Harmonie Maatschappij die sedert haar oprichting in 1814 een grote rol heeft gespeeld in het muziekleven van de Scheldestad. De naam van de gevierde ligt meteen aan de basis van het hoofdthema (B.A.E.L.D.E. = si, la, mi, la re, mi) dat van bij het begin krachtig in unisone door strijkers en houtblazers wordt aangeheven en door de trompetten beantwoord. De bezetting is deze van een normaal symfonisch orkest met houtblazers per twee en harp.

De titel van het werk moet worden begrepen in de betekenis van “ouverture” tot een “concert”, veeleer dan door enig concertant karakter, dat er overigens niet in te vinden is. De opbouw is klassiek. Na een Maestoso-inleiding met voornoemd thema volgt dadelijk een Allegro Moderato dat tweedelig is: het eerst heeft met zijn syncopen het karakter van een scherzo; het tweede is een opgewekte march. Twee thema’s worden op gewone wijze doorgevoerd: het scherzo-thema en het marchthema, dat eerst in fluit en piccolo verschijnt met beantwoording door en tegenmotief in het koper, worden vervolgens samengevoegd. Daarna maakt de march opnieuw plaats voor het Maestoso met het aanvangmotief. Een stretto op het scherzo-thema (herneming van het Allegro) zorgt voor een laatste steigering van het volledig orkest. Dit knap gebouwde werk dat met traditionele middelen op doeltreffende wijze een feeststemming opwekt, werd voor het eerst uitgevoerd in het Koningin Elisabethzaal te Antwerpen op 4 oktober 1961, door het Nationaal Orkest van België onder leiding van André Cluytens. Het werd nadien nog herhaaldelijk ten gehore gebracht in binnen- en buitenland.

Luc Leytens (typoscript, 1968) - SVM