Van Damme, Pierre-Jean

Annelies Focquaert

Pierre-Jean ontving zijn eerste muzieklessen van zijn vader, Jean-Baptiste Van Damme, die onderwijzer en koster-organist was in Sint-Laureins bij Eeklo. Tijdens zijn middelbare studies aan het Klein Seminarie in Sint-Niklaas gaf hij al blijk van zijn uitzonderlijke talenten door af te studeren als "primus perpetuus". Zijn vader verbood hem om verder piano te leren, maar Pierre-Jean zou zich daar toch in oefenen door te studeren op een houten plank waarop hij een klavier had uitgetekend. Tegelijkertijd probeerde hij ook op eigen houtje de harmonie en het contrapunt van deze werken te ontrafelen. Muziek - en dan vooral kerkmuziek - zou levenslang zijn passie blijven, maar hij kon en mocht aan de roep van de muze geen gevolg geven. In 1853 begon hij aan hetzelfde Klein Seminarie met studies filosofie en vanaf oktober 1854 studeerde hij theologie aan het Groot Seminarie van Gent. In 1858 werd hij in Brugge tot priester gewijd en kreeg hij een aanstelling als privé-leraar bij de familie De Volder in Destelbergen. Na zes jaar ging hij opnieuw studeren, dit keer klassieke en oosterse talen aan de Universiteit van Leuven. Nog geen jaar later, in 1865, werd hij echter benoemd tot retoricaleraar aan het Klein Seminarie in Sint-Niklaas, waardoor hij zijn studies niet verder kon afmaken. Aan deze school ontpopte hij zich als een kenner van Latijn en Grieks, maar hij kende ook Syrisch en Hebreeuws en sprak vloeiend Frans, Duits, Spaans en Italiaans.

In 1869 werd Van Damme benoemd als leraar kerkgeschiedenis en muziek aan het Groot Seminarie van Gent. Om zich hierop voor te bereiden maakte hij een studiereis naar Rome, waar hij twee maanden verbleef. Teleurgesteld in het niveau van de kerkmuziek in de Romeinse kerken reisde hij later dat jaar naar Duitsland, onder meer naar Regensburg, de bakermat van het Cecilianisme (een door Frans Xaver Witt gestichte beweging die de religieuze muziek wilde verbeteren). In het Groot Seminarie legde hij zich vooral toe op de studie van de muziek, en kreeg hij ook de opdracht het muziekonderwijs te verbeteren en te organiseren. Hij had niet alleen uitgebreide contacten met Gevaert, maar werkte ook mee aan diens Vademecum de l'Organiste.

Vanaf 1876 speelde hij een belangrijke rol bij de oprichting van de Ecole de Musique religieuse van Mechelen (1878): hij contacteerde Lemmens op vraag van de bisschoppen van België, en overtuigde hem om de school te leiden. Van Damme was ook de drijvende kracht achter de oprichting van de Sint-Gregoriusvereniging in 1880, die sterk met de school verbonden was. Vanaf 1881 was hij ook hoofdredacteur van Musica sacra, het tijdschrift van deze vereniging. Zijn drukke bezigheden en rusteloze studieijver hadden echter een schadelijke invloed op zijn gezondheid: in de loop van 1891 werd hij het slachtoffer van een zenuwziekte, die hem tot aan zijn dood - zeven jaar later - zou blijven kwellen.

Als componist was Van Damme vanzelfsprekend uitsluitend met religieuze muziek bezig. In de eerste plaats zorgde hij voor de harmonisaties van het gregoriaans: voorbeelden zijn de Missa de Angeli, Tantum ergo, Pange Lingua, Ave Maris Stella, Ave Maria, Magnificat, Iste Confessor. Hij schreef ook vierstemmige zettingen van processiegezangen ter ere van het H. Sacrament en van O.-L.-Vrouw, en begeleidingen voor de Missa de angelis, de Missa pro defunctis, het Ordinarium Missae en Vesperae et Laudes Vespertinae. Voorts componeerde hij motetten, een Te Deum en orgelwerk, o.a. een Pastorale. Als hoofdredacteur van Musica Sacra kwamen de meeste artikels over het Gregoriaans uit zijn pen.