Höflich-uitgave: Sonate pour orgue, opus 1

Alphonse Mailly (1833-1918) werd in een muzikaal milieu geboren: zijn vader Pierre studeerde aan het Brussels Conservatorium bij de Franse cellovirtuoos Nicolas Platel (1777-1835) en maakte een mooie carrière als solocellist aan de Muntschouwburg en als kapelmeester van de Begijnhofkerk in Brussel. Het was dan ook vader Mailly die zijn zoon Alphonse zijn eerste muzieklessen gaf. Daarna trok Alphonse Mailly naar het Brussels Conservatorium waar hij piano studeerde bij Jean-Baptiste Michelot en orgel bij Christian Friedrich Girschner en Jacques Nicolas Lemmens. In 1850 behaalde hij een eerste prijs piano, een eerste prijs orgel volgde vier jaar later. Tussendoor moet hij ook compositielessen gevolgd hebben bij directeur François-Joseph Fétis.

Mailly kwam eerst aan de kost als pianist-begeleider in de Muntschouwburg en als organist in de Brusselse Finisterraekerk, waar hij een Loret-orgel bespeelde. In 1861 werd hij pianoleraar aan het Conservatorium van Brussel - in die hoedanigheid gaf hij les aan Edgar Tinel -, om dan in 1869 zijn leraar Lemmens op te volgen. Mailly verwierf een grote reputatie als orgelpedagoog. Tussen 1870 en 1903 begeleidde hij 58 studenten naar een eerste prijs, onder hen Jean-Baptiste De Pauw, Louis Maes, Léon Dubois, August De Boeck, Léandre Vilain, Charles Gras, Henry Sarly en Charles Brewaeys. In 1869 werd Mailly ook aangesteld als organist van de Karmelietenkerk in Brussel, waar pas onder de leiding van Pierre Schyven een Merklin-Schütze-orgel was gebouwd. Zijn orgelspel lokte op zondag veel toehoorders naar de kerk.

Ondertussen groeide Mailly’s faam als concertorganist. Na een concert op 8 maart 1858 in de Parijse Église Saint-Vincent-de-Paul (met werk van Bach en Mendelssohn, en improvisaties) had Hector Berlioz hem enthousiast geloofd als "l’un des plus savants virtuoses que l’art moderne du grand orgue ait produits." De Revue et Gazette musicale de Paris klonk wel iets genuanceerder (14 maart 1858): "Il a la tête bien meublée des chefs-d’œuvre de nos grands maîtres, et il les interprète en bon style classique; style un peu trop lié peut-être, ce qui rend ce genre lourd et confus. On oublie que Bach écrivait ses pièces de musique sacrée pour le piano ou le clavecin-pédalier. Quoi qu’il en soit, M. Mailly a fait preuve d’un toucher délicieux, d’un phrasé suave et claire dans l’andante de la sonate de Mendelssohn. Dans son improvisation, il s’est montré nourri des bonnes doctrines de la musique religieuse, et néanmoins, par ses modulations, harmoniste oseur, mais logique. S’il est venu ici dans l’espérance d’y être distingué, il a atteint son but." Later concerteerde hij ook in Amsterdam, Rijsel en in Londen, tijdens de Wereldtentoonstelling van 1871. Voor die Wereldtentoonstelling mocht elk participerend land een organist afvaardigen die dan een reeks concerten mocht geven op het nieuwe orgel van Willis & Sons in de Royal Albert Hall. Mailly kreeg zo de unieke kans om zich aan een internationaal publiek te presenteren, naast organisten als Camille Saint-Saëns en Anton Bruckner.

In het Engelse muziektijdschrift The Orchestra (nr. 413, 25 augustus 1871) verscheen toen volgende interessante bespreking: "The playing of Alphonse Mailly, the celebrated Belgian organist, which preceded that by Mons. Saint-Saëns, was of the same school as that of his Parisian brother. In the slow movements of his own composition the player was particularly happy in the light and shade of his registers, and in his Grande Fantasie, Allegro, Andante, and Finale he gave much demonstration of originality and finished schooling. His selection from Wely, and Guilmant, and the clever variations on the “Sicilian Mariner’s Hymn” by Francis Lux, were much admired and well performed. He was not so at home in the choruses from the “Creation” by Haydn, and, like Mons. Saint-Saëns, below the mark in the Bach Prelude and Fugue. Indeed the new school have either got up Bach for the occasion and not thoroughly, or they do not work well with the old Cantor, and hurry and jostle him on at a rate neither he nor his thirty- two- feets and double-doubles will ever submit to. It is strange to think that all this pedal playing in Paris is not more than a quarter of a century old; when Cavaillé-Coll built the Madeleine organ there was no pedal player in the proper sense of the term in France; and, as a matter of consequence, no rendering of the Bach concerted music. We much incline to imagine that no Parisian would have listened to a Bach fugue in the days of Mendelssohn, or evinced the slightest interest in his playing or his own organ compositions. The grand fugue in G minor was given by the Belgian organist at the Royal Albert Hall, and Mons. Saint-Saëns had played the St. Ann’s fugue and prelude. The fugue in G minor was taken vivace, almost a presto, and thus failed in producing any impression. Mechanism, distance of pipe and size of pipe, let alone size of composition and size of church or hall, all regulate time and movement; and fast playing on the pedals only results in opening valves and moving machinery, for the pipes can’t speak and the place declines to help."

Bij zijn terugkeer naar België schreef Le Guide musical (7 september 1871) dat Mailly als virtuoos én als componist succes had gekend: "Il se présentait devant un public nouveau, qui a, on le sait, des traditions et des habitudes; son interprétation sobre et magistrale des œuvres classiques, le caractère élevé de ses propres compositions, lui ont tout d’abord conquis ce public, difficile et peu enthousiaste de sa nature, qui pourtant, dès la deuxième audition, accordait au savant organiste les honneurs d’un double rappel."

Mailly verzorgde ook tal van inspelingsconcerten. Twee voorbeelden uit de vele: op 1 maart 1890 speelde hij samen met Charles-Marie Widor en Charles-Marie Danneels het inauguratieconcert van het Schyvenorgel in de Salle Philharmonique in Luik en op 17 december 1891 speelde hij met Joseph Callaerts en, opnieuw Widor het Schyvenorgel van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal in Antwerpen in. Ook werd hij druk gesolliciteerd als adviseur bij orgelbouwprojecten. Zo was hij van dichtbij betrokken bij de bouw van het Cavaillé-Coll-orgel in het Brussels Conservatorium, dat op 14 juli 1880 werd ingespeeld.

Als componist liet Mailly een bescheiden oeuvre na, bestaande uit enkele kamermuziekwerken, pianocomposities en werken voor harmonium en orgel. Zijn driedelige Sonate pour orgue in re klein, is zijn meest substantiële werk en doet betreuren dat hij niet meer heeft gecomponeerd. Door de melodieuze, ritmische en harmonische inventiviteit overstijgt deze klassiek-romantische sonate in verre het voorspelbare virtuozenwerk.

Over de ontstaansgeschiedenis van de aan Fétis opgedragen sonate is weinig gekend. De sonate kreeg een zekere bekendheid nadat Mailly ze tijdens de International Exhibition van 1871 in Londen speelde, maar ze werd nooit een echt repertoirestuk.

In 2008 werd de sonate op cd opgenomen door de Engelse organist Simon Niemiński op het Matthew Copley-orgel van de St. Mary’s Metropolitan Cathedral in Edinburgh (‘The Organ at the Met’, Pro Organo). De opname uit de jaren 1970 door de Nederlandse organist Feike Asma op het orgel van Sint-Bavo in Haarlem werd in 2010 opnieuw op cd uitgebracht (‘Feike Asma’, Festivo). De sonate duurt 21 à 23’.

BRONNEN

Walter Callaert, Alphonse Mailly (1833-1918): een vergeten grootheid van de Belgische orgelkunst, in: Orgelkunst (20), 1997, nr. 3, p. 3-36.

Orpha Ochse, Organists and organ playing in nineteenth-century France and Belgium (Indiana University Press, 2000).

Dewilde, J.: [Nederlandse inleiding bij Höflich-cataloognummer 569, 2012].