Cuypers, Jozef

Annelies Focquaert

Jozef Cuypers volgde les in het Sint-Jozefscollege in Aarschot en kreeg waarschijnlijk toen al privé-muziekles van Herman Meulemans, organist van de O.-L.-Vrouwekerk. Toen in 1914 de oorlog uitbrak, vluchtte de 15-jarige Cuypers met zijn familie naar Nederland. Hij kwam terecht in het Belgisch seminarie van Kaatsheuvel dat kort tevoren opgericht was door gevluchte Dominicanen uit Aarschot en kreeg er muziekonderwijs van pater Simon Govaerts. Na 1919 keerde hij naar Aarschot terug om er piano-, orgel-, harmonie- en contrapuntlessen te volgen bij Herman Meulemans. Cuypers werd door Meulemans aangespoord om zijn muziekstudies voort te zetten aan het Lemmensinstituut. Samen met zijn klasgenoten Flor Peeters en Staf Nees kreeg hij orgelles van Oscar Depuydt en studeerde hij ook contrapunt en compositie. Hij behaalde zijn uitgangsdiploma in 1922 en vertrok een jaar later naar Ierland, waar hij zijn hele verdere leven zou blijven wonen.

Ierland had op dat moment grote nood aan geschoolde muziekleraren en het Lemmensinstituut was daarbij één van de belangrijkste leveranciers. Onder meer Bellens, De Meulemeester, van Dessel, Van de Velde en De Regge waren Cuypers al voorgegaan - er waren zoveel Belgen dat sommige Ierse kranten het in die context over Ierland hadden als ‘the land of Belgian organists’. Joseph Cuypers werd op 10 januari 1923 aangesteld als kapelmeester en muziekleraar aan het Dominicanenklooster-college van Newbridge in County Kildare, op 40 km van de hoofdstad Dublin. Hij gaf er viool-, piano en orgellessen en kreeg zo heel wat getalenteerde Ierse muzikanten en componisten onder zijn hoede. Naast zijn lesopdracht was hij ook nog elke dag aan de slag als organist en als leider van het kerkkoor van het college.

Hij raakte ook geboeid door de Ierse volksmuziek en via zijn vriend MacNychol (MacNiocaill), hoofdinspecteur van het muziekonderwijs, kreeg hij van de regering van De Valera de opdracht om drie muziekbundels uit te geven met pianobewerkingen van Ierse liederen (1937-1939). Bartókkenner Denijs Dille aarzelde niet om, tijdens een uitzending voor het NIR, deze bundels op het zelfde niveau te plaatsen als de volksmuziekbundels van Béla Bartók: “Hij behandelt hier de piano op een gans andere manier. Sprak uit zijn vroeger werk een laat romantisme, maar scherper van klank dan het oeuvre van Chopin, dan zijn de schone Ierse liederen in een sympathiek net gewikkeld van originele Cuypers-thema’s. Hier geen romantisme meer. Om de liederen te bewerken in rondo-, lied- en menuetvorm en er een overtuigend geheel van te maken, daartoe moet men heel sterk zijn. Denk aan het guitige ‘Father O’Flynn’, de lieve ‘Klare Zomermorgen’, en vooral de overweldigende ‘Terugkeer uit Fingal’. Met deze volkmuziekbewerkingen en deze van Bela Bartok, zijn deze hier van Cuypers, de allerbeste die ik ken.”

Ook in zijn eigen composities gebruikt Cuypers vaak Iers-geïnspireerde titels, zoals voor de pianobundel Dublin Bay in Summerlight, opgedragen aan zijn leraar Herman Meulemans (1934), de Brian Boru March, en de Victory March, opgedragen aan Ernest De Regge. Naast pianowerken schreef Cuypers heel wat Vlaamse liederen, onder andere op teksten van Alice Nahon en Guido Gezelle. Opnames van zijn werken werden regelmatig uitgezonden op de BBC, Radio Dublin, RTF Parijs, Hilversum en BRT Brussel.

In 1970 werd hij ereburger van Aarschot. Het Stedelijk Museum van Aarschot besteedt in de zaal ‘Aarschot en de Kunsten’ aandacht aan de componist en bewaart een exemplaar van zijn Dublin Bay.