Brusselmans, Michel

Jan Dewilde en Karolien Selhorst

Michel Brusselmans werd geboren in Parijs, als zoon van Belgische ouders en als jongere broer van Jan Brusselmans (de latere kunstschilder). Toen het gezin naar België terugkeerde en vader Brusselmans zich in de hoofdstad als kleermaker vestigde, ging Michel Brusselmans studeren aan het Koninklijk Conservatorium van Brussel. Met Gustave Huberti en directeur Edgar Tinel had hij er uitstekende componisten als leraar. Hij studeerde verder bij Vincent d'Indy aan de Schola Cantorum in Parijs en voltooide uiteindelijk zijn studies in eigen land bij Paul Gilson. Die gedegen en gevarieerde opleiding loonde: in 1911 won Brusselmans de Belgische Romeprijs en in 1914 werd zijn symfonisch gedicht Helena van Sparta (naar Emile Verhaeren) bekroond met de Agniez-prijs. Ondertussen probeerde hij als orkestviolist en dirigent de kost te verdienen, maar door zijn slechte zicht moest hij die activiteiten al vlug staken.

In 1921 - hij was dan 35 jaar - trok hij naar Parijs, waar hij de muziekuitgeverij Salabert bereid vond om zijn viool- en cellosonates, gecomponeerd tijdens de Eerste Wereldoorlog, te publiceren. Ook zijn eerste symfonie ('in klassieke stijl') werd in 1924 door Salabert uitgegeven. Om in Parijs te overleven, deed Brusselmans aanvankelijk enkele huishoudklussen voor Salabert, maar na enige tijd vroeg de muziekuitgever hem om muziek voor stomme films te schrijven. Brusselmans componeerde zowat zevenhonderd grotere en kleinere stukken, gaande van het klapwieken van vogels tot oorlogsgeluiden. De stock music die hij voor Salabert componeerde, werd gebruikt voor talloze films, bijvoorbeeld in The mummy, een horrorfilm uit 1932 met Boris Karloff in de hoofdrol. Het métier dat Brusselmans zodoende verwierf, gebruikte hij later in orkestwerken als Bruits d'usine, Bruits d'avions en The railway. Het was een bescheiden job - als 'écrivain fantôme' bleef hij anoniem - maar het leverde hem een vast inkomen op. Brusselmans kocht een huis in de Provence, waar hij in alle vrijheid aan zijn oeuvre werkte.

Brusselmans wordt vaak gezien als een uitmuntende componist van ''impressionistische" orkestwerken, die uitblinken door hun originele sonoriteit en filmische kleurenpalet. Ook beschikte hij over een quasi onuitputtelijke melodische vindingrijkheid. In 1931 componeerde hij het orkestwerk Scènes provençales en vijf jaar later ontstonden zijn grootse oratorium Jésus (op tekstfragmenten uit het oude en nieuwe testament) en een Canzonetta voor viool en orkest. Uit die jaren dateert tevens de Suite d'orchestre d'après les caprices de Paganini - een hoogtepunt in het orkestoeuvre van Brusselmans. Ondanks (of precies dankzij) de verregaande virtuositeit van dit werk namen verschillende internationale orkesten het op hun repertoire. In 1938 volgden de Rhapsodie voor hoorn en orkest en een orgelconcerto.

De Tweede Wereldoorlog verplichtte Brusselmans om naar Brussel terug te keren. Omdat zijn inkomsten bij de Franse auteursrechtenmaatschappij SACEM geblokkeerd waren, trad hij als 'arrangeur' in dienst bij Sender Brüssel, de door de Duitse bezetter gecontroleerde omroep. Die betrekking zorgde na de oorlog voor een aantal strubbelingen. Brusselmans keerde terug naar Frankrijk, waar dirigent Manuel Rosenthal met het orkest van de Franse radio-omroep zorgde voor een opgemerkte uitvoering van Brusselmans' tweede symfonie (1932-1933). Brusselmans ruilde zijn huis in de Provence voor een onderkomen in Alicante. Daar componeerde hij onder meer zijn derde symfonie (de 'Levantijnse') en Psalm 57 (voor sopraan, koor, orgel en orkest).

In de publicatie Music in Belgium: contemporary Belgian composers (1964) wordt Brusselmans als volgt omschreven: "He was an unsophisticated man who rejected all pomposity and led a very retired life. He was never intent on acquiring personal fame. He was one of those rare artists for whom creation was a necessary function of life. Although thought to be a Flemish impressionist, he never aimed at following one or the other school. The numerous currents that have stirred music strongly for the last fifty years passed him by. He was completely abreast of his time, and remained so until his last compositions. Although he was born in Paris (of Belgian parents) and despite an education slightly influenced by Franck, his music remained fundamentally Flemish in tendency; he strove solely to attain simplicity and utter sincerity."

En in Brusselmans' necrologie in Le Phare Dimanche (16 oktober 1960) schreef de componist Gérard Bertouille: "Quoiqu'il ait vécu un peu partout, Brusselmans était avant tout un musicien de chez nous, un musicien flamand, avec ça et là, sans doute, un coup de ce soleil radieux que le Midi lui avait si souvent dispensé: c'est la joie qu'il y avait appris, un peu comme nos peintres y étaient allés chercher jadis leurs merveilleux paysages. Si c'est dans la lignée de Jan Blockx qu'il s'inscrit, il a su imprimer à ce style charmant mais parfois superficiel, la marque d'un esprit enthousiaste, ordonné et qui refusa toujours de céder à la facilité, sachant mêler sa subtilité native aux entraînements d'une imagination lyrique."